Ο ιός HPV (Human Papilloma Virus – Ιός των Ανθρωπίνων Θηλωμάτων) ανήκει σε μια μεγάλη οικογένεια διαδεδομένων ιών. Ο HPV ή ιός των ανθρωπίνων κονδυλωμάτων έχει γίνει αρκετά διάσημος τα τελευταία χρόνια. Τόσο διότι έχει σχετιστεί με μορφές καρκίνου που προλαμβάνονται μέσω του εμβολιασμού, όσο και διότι η ανίχνευσή του μέσα από τα νεότερα διαγνωστικά τεστ έχει γίνει συχνότερη.
Ο Θεόδωρος Σεργεντάνης, MSc ειδ/μενος μαιευτικής-γυναικολογίας από τη Β’ μαιευτική γυναικολογική του Αρεταίειου Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου αναλύει στην health4U.gr τον ιό HPV που ταλαιπωρεί με τρόπο δυσανάλογα μεγάλο ως προς τη βαρύτητά του τις νέες κοπέλες, αλλά και «εκδικείται» με άσχημο τρόπο τις μεγαλύτερης ηλικίας κυρίες, οι οποίες αμελούν τον ετήσιο γυναικολογικό τους έλεγχο.
Συνέντευξη στην Κέλλυ Σαουάχ-Μαραγκουδάκη
Πώς μπορεί μια γυναίκα να μολυνθεί από τον ιό HPV;
Μια γυναίκα μπορεί να εκτεθεί στον HPV με κολπική, πρωκτική ή στοματική σεξουαλική επαφή με κάποιον φορέα του ιού. Η μετάδοση είναι πιθανή με κοινή χρήση προσωπικών αντικείμενων υγιεινής όπως τα ξυραφάκια ή οι πετσέτες και ερωτικών παιχνιδιών. Ο HPV μεταδίδεται ακόμα και από ασυμπτωματικούς ασθενείς. Όποιος είναι σεξουαλικά ενεργός ακόμα και στην πρώτη του επαφή μπορεί να κολλήσει τον ιό. Τα συμπτώματα μπορεί να εκδηλωθούν ακόμα και χρόνια μετά την μετάδοση του ιού κάνοντας δύσκολη την ιχνηλάτηση.
Ποιες ηλικίες αφορά και τι συμπτώματα προκαλεί ο ιός;
Η λοίμωξη με HPV είναι η συχνότερη λοίμωξη των γεννητικών οργάνων. Εκτιμάται ότι πάνω από το 80% των σεξουαλικά ενεργών ανδρών και γυναικών θα αποκτήσουν μια HPV λοίμωξη μέχρι την ηλικία των 45. Περίπου 14 εκατομμύρια νέοι ασθενείς νοσούν ετησίως και οι περισσότεροι είναι από 16 έως 22 χρονών. Τα ποσοστά HPV λοίμωξης έχουν μεγάλη συσχέτιση με την ηλικία. Τα πρώτα χρόνια μετά την έναρξη της σεξουαλικής ζωής παρουσιάζονται τα μεγαλύτερα ποσοστά λοίμωξης, κυρίως κατά την εφηβεία και έως την ηλικία των 24. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τα ποσοστά εμφάνισης είναι η σεξουαλική αγωγή, η ηλικία πρώτης επαφής, η υγιεινή διατροφή, οι έξεις , η ποιότητα του ύπνου, ο αριθμός των σεξουαλικών συντρόφων, η ενημέρωση από τους γονείς, τους επαγγελματίες υγείας και την κοινότητα για τον ιό, τον εμβολιασμό και την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
Από τα περισσότερα από 100 στελέχη του ιού ορισμένα προκαλούν οξυτενή κονδυλώματα, τα οποία είναι καλοήθη. Τα δερματικά κονδυλώματα αφορούν το δέρμα, τα άκρα, το πρόσωπο, τον λαιμό και την κεφαλή. Είναι μικρά, στρογγυλά, ανώδυνα σημεία με λευκό, ροζ, μπεζ ή καφέ χρώμα. Οι εκβλαστήσεις αυτές μοιάζουν με μικρές ελιές ή σπυράκια με ανώμαλη επιφάνεια. Στις ίδιες περιοχές μπορεί να υπάρχουν και επίπεδα κονδυλώματα με τα ίδια χρώματα συνήθως σε μεγάλο αριθμό και εμφανίζονται κυρίως στο πρόσωπο. Τα πελματιαία κονδυλώματα ή αλλιώς μυρμηγκιές, είναι παχιές, συνήθως επώδυνες εκβλαστήσεις οι οποίες βγαίνουν στις πατούσες και μοιάζουν με απλούς κάλους. Τα γεννητικά ή οξυτενή κονδυλώματα εμφανίζονται στα γεννητικά όργανα, όπως κονδυλώματα στον κόλπο, στο αιδοίο, στα χείλη του αιδοίου, στην ουρήθρα, στο πέος αλλά και στο περίνεο και στον πρωκτό.
Εκτός από τις αναπτύξεις αυτές, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κνησμό ή αιμορραγία στα γεννητικά όργανα, στον πρωκτό και γύρω από αυτά και αλλαγή στην ροή της ούρηση
Ποια νοσήματα προκαλεί ο ιός HPV και ποια τα όργανα που μολύνει;
Η HPV ιογενής λοίμωξη επηρεάζει το δέρμα και τους βλεννογόνους, δημιουργώντας τα οξυτενή κονδυλώματα. Οι περισσότεροι ασθενείς είναι ασυμπτωματικοί και στο 90% των γυναικών η λοίμωξη αποδρομεί αυτόματα. Όταν παραμείνουν οι βλάβες, μπορεί να προκληθεί καρκίνος του τραχήλου της μήτρας ή προκαρκινικές αλλοιώσεις. Όλες οι περιπτώσεις του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας συνδέονται με HPV λοίμωξη. Επίσης η λοίμωξη με HPV συνδέεται με άλλους τύπους καρκίνου των γεννητικών οργάνων και του πρωκτού, καρκίνους της κεφαλής και του τραχήλου και τέλος με τα οξυτενή κονδυλώματα σε άνδρες και γυναίκες.
Έκτος από το τεστ Παπανικολάου υπάρχει κάποιο άλλο διαγνωστικό ιατρικό «εργαλείο» που μπορεί να ανιχνεύσει τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων;
Η ανίχνευση του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων εκτός από το συμβατικό τεστ Παπανικολάου γίνεται και με την κυτταρολογία υγρής φάσης. Η κυτταρολογία υγρής φάσης έχει πρακτικά πλεονεκτήματα και υψηλότερη ευαισθησία από το συμβατικό test Παπανικολάου και για αυτό τείνει να το αντικαταστήσει. Τα πλεονεκτήματα της κυτταρολογίας (LBC) είναι ότι τα δείγματα είναι ομογειονή ή καλύτερα μονιμοποιημένα. Δεν επικαλύπτονται από αιμορραγικά στοιχεία. Τα κύτταρα απλώνονται σε μικρότερη περιοχή, πιο εύκολη στη μικροσκόπηση. Έτσι έχουμε λιγότερα ανεπαρκή στοιχεία και επαναλήψεις. Επιτρέπει τη διενέργεια επικουρικών εξετάσεων στο δείγμα με μια μόνο λήψη. Το HPV DNA test είναι μοριακή εξέταση για την ύπαρξη του ιού και την τυποποίηση του στελέχους του ιού. Η εξέταση ανιχνεύει κομμάτια του DNA του ιού στον τράχηλο. Το τεστ μπορεί να γίνει μόνο του (primary HPV test) ή μαζί με το τεστ Παπανικολάου (Co-test). Η εξέταση γίνεται ακριβώς όπως και το τεστ Παπανικολάου. Επειδή υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το follow up και τον έλεγχο, είναι σωστό να γίνει καλή λήψη ιστορικού και εκτίμηση του κινδύνου για την ανάπτυξη του καρκίνου της μήτρας, ώστε η ασθενής να καταλάβει πλήρως το ρίσκο και το προσωποποιημένο πλάνο παρακολούθησης από τον ιατρό.
Πώς μπορώ να ελαττώσω τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού;
Ο ιός HPV είναι σεξουαλικά μεταδιδόμενος άρα το κύριο μέτρο προστασίας είναι η χρήση προφυλακτικού, οι μονογαμικές σχέσεις, η ενημέρωση του συντρόφου σε περίπτωση μόλυνσης με HPV, ο εμβολιασμός και η έναρξη των σεξουαλικών επαφών ως ενήλικη. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο υγιής τρόπος ζωής σημαίνει υγιές σεξ.
Το προφυλακτικό προφυλάσσει από την μετάδοση στην περιοχή που καλύπτει αλλά είναι δυνατή η μετάδοση από ή σε περιοχές γύρω από το πέος όταν υπάρξει δερματική επαφή. Ακόμα και στην πρώτη επαφή με κάποιο άτομο που είναι φορέας γίνεται η μετάδοση. Άρα πριν την επαφή σωστό είναι να ελέγχουν και οι δύο σύντροφοι την γεννητική περιοχή από τον ιατρό της αντίστοιχης ειδικότητας. Εάν παρατηρήσουν κάποιο σύμπτωμα ή κάποια δερματική βλάβη που δεν προϋπήρχε να απευθυνθούν κατευθείαν σε ιατρό και να διακόψουν τις επαφές. Η σεξουαλική ζωή είναι σωστό να ξεκινάει σε ώριμη ηλικία και αφού γίνει η σωστή ενημέρωση στους γονείς στην εφηβική ηλικία αλλά και στην έφηβη από τον γυναικολόγο. Μετά από την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας υπάρχει η σύσταση για ετήσιο γυναικολογικό έλεγχο ή συχνότερα όταν υπάρχουν ύποπτα συμπτώματα. Τέλος ο καθολικός εμβολιασμός προφυλάσσει από ορισμένα στελέχη του ιού αλλά δεν προφυλάσσει καθολικά από τον ιό.
Τι πρέπει να γνωρίζουμε για τα εμβόλια έναντι του HPV και ποια είναι η αποτελεσματικότητα των εμβολίων;
Το εμβόλιο του HPV είναι στην πράξη ένα εμβόλιο κατά του καρκίνου. Έχει τα μέγιστα αποτελέσματα όταν γίνεται τουλάχιστον 6 μήνες πριν την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας. Πρέπει να γίνεται ανεξάρτητα από τις σεξουαλικές προτιμήσεις. Στην Ελλάδα ο εμβολιασμός είναι δωρεάν μέχρι τα 18 και σε ορισμένες περιπτώσεις μέχρι τα 26. Συστήνεται από την ηλικία των 11-12 ως εμβολιασμός ρουτίνας. Μέχρι τα 15 έτη χρειάζονται 2 δόσεις το εμβολίου και μετά τα 15 τρεις δόσεις. Η έναρξη των σεξουαλικών επαφών πριν τον εμβολιασμό δεν προφυλάσσει από τα στελέχη που έχει ήδη έρθει σε επαφή, αλλά συστήνεται πριν τα 26. Από την έναρξη των προγραμμάτων εμβολιασμού είχαμε πτώση 64%-71% στους τύπους του HPV που καλύπτει το εμβόλιο. Από αυτούς οι 16 και 18 προκαλούν το 70% των περιπτώσεων καρκίνου από HPV. Οι αλλοιώσεις στο τεστ Παπανικολάου είναι λιγότερες έως και 40% και έχουμε μικρότερα ποσοστά έως και 86% εμφάνισης οξυτενών κονδυλωμάτων. Οι επαγγελματίες υγείας και οι γονείς έχουν υποχρέωση να ενημερώσουν σωστά και να προστατέψουν τους νέους με τον εμβολιασμό ώστε να μην νοσήσουν στο μέλλον από τους τύπου καρκίνου που προκαλεί ο ιός. Το εμβόλιο δεν συστήνεται σε άτομα με ιστορικό υπερευαισθησίας σε οποιοδήποτε από τα συστατικά του.
Πόσο ασφαλές και δοκιμασμένο είναι το εμβόλιο κατά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας;
Το εμβόλιο για τον HPV είναι απολύτως ασφαλές και αποτελεσματικό, σύμφωνα με 12 χρόνια έρευνας και μελετών. Στις ΗΠΑ έχουν γίνει πάνω από 120 εκατομμύρια εμβόλια με ασφάλεια και στην Ελλάδα περίπου 2 εκατομμύρια. Το εμβόλιο δεν περιέχει επιβλαβή συστατικά, ούτε έχει αναφερθεί λοίμωξη από HPV από αυτό. Το εμβόλιο προφυλάσσει και δεν μειώνει την γονιμότητα. Οι παρενέργειες που προκαλεί περιορίζονται σε οίδημα, ερυθρότητα στο σημείο που έγινε ο εμβολιασμός, ζάλη ή τάση λιποθυμίας, ναυτία και πονοκέφαλο, όπως και με τα περισσότερα εμβόλια. Τα οφέλη του είναι περισσότερα από τις πιθανές επιπλοκές, για αυτό συστήνεται ως εμβολιασμός ρουτίνας.
Ποιες γυναίκες μπορεί να εμβολιασθούν με το εμβόλιο έναντι του ιού HPV;
Όλα τα κορίτσια και αγόρια είναι σωστό να εμβολιασθούν. Ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται στα 11-12 χρόνια σαν εμβόλιο ρουτίνας και μπορεί να ξεκινήσει από τα 9. Ο εμβολιασμός συστήνεται και σε ασθενείς μέχρι τα 26 που δεν έχουν εμβολιασθεί ή δεν έχουν ολοκληρώσει τις απαραίτητες δόσεις. Οι ενήλικοι από τα 27 μέχρι τα 45 που δεν έχουν εμβολιασθεί αλλά επιθυμούν πρέπει να γνωρίζουν ότι τα πλεονεκτήματα για την δημόσια και ατομική υγεία είναι λίγα, εκτός εάν δεν έχει γίνει έναρξη των σεξουαλικών επαφών, άρα δεν συστήνεται από τους επαγγελματίες υγείας. Ο εμβολιασμός είναι αποτελεσματικότερος εάν είναι καθολικός. Οι γονείς πρέπει να απευθύνονται σε επαγγελματίες υγείας για σωστή ενημέρωση για τον εμβολιασμό και την σεξουαλική αγωγή.
Παρακολούθηση του πληθυσμού μετά τον εμβολιασμό έναντι του HPV
Όταν είχε πρωτοβγεί το εμβόλιο (2006) έναντι του HPV παρακολουθούσαμε μία διαρκή ενημέρωση. Σήμερα εν έτει 2020 συνεχίζονται οι κρατικές καμπάνιες ενημέρωσης; Τι γίνεται με τα μέτρα πρόληψης και ενημέρωσης στο νοσοκομείο που εργάζεστε ή σε άλλα δημόσια νοσοκομεία;
Έχει γίνει εξαιρετική δουλεία από την ελληνική εταιρία παιδικής και εφηβικής γυναικολογίας με αρκετές ενημερώσεις, συνέδρια και ημερίδες. Υπάρχει εγκεκριμένο από το υπουργείο υγείας και παιδείας πρόγραμμα το οποίο διδάσκεται στα σχολεία από επαγγελματίες υγείας. Στην διάρκεια της ειδίκευσης μου στο γενικό νοσοκομείο Κορίνθου είχαμε κάνει αρκετές ομιλίες με τον διευθυντή της Μ/Γ κλινικής Dr. Νικόλαο Καμπά τους υπόλοιπους ιατρούς και τις μαίες σε όλα σχεδόν τα σχολεία του νομού. Στη Β΄ Μαιευτική και Γυναικολογική κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Αρεταίειο Νοσοκομείο με διευθυντή τον καθηγητή Dr. Νικόλαο Βλάχο, στο οποίο ειδικεύομαι, υπάρχει το τμήμα Παιδικής – Εφηβικής Γυναικολογίας όπου μπορούν να απευθυνθούν οι γονείς και οι νέοι για ενημέρωση και την πρόληψη του ιού του HPV. Οι επαγγελματίες υγείας είμαστε έτοιμοι να απαντήσουμε στις ερωτήσεις των γονέων και των νέων με ιδιωτικότητα και σεβασμό. Όλοι έχουμε περάσει από αυτές τις ηλικίες και καταλαβαίνουμε πως αισθάνονται οι νέοι.
Λοίμωξη από ΗΡV και εγκυμοσύνη
Πολλές γυναίκες που παρουσιάζουν λοίμωξη από τον HPV ανησυχούν μήπως ο ιός επηρεάσει το έμβρυο ή την πορεία της εγκυμοσύνης. Αυτό είναι εξαιρετικά απίθανο να συμβεί. Τι συμβουλεύετε τις γυναίκες να κάνουν πριν την εγκυμοσύνη, κατά τη διάρκεια και στον τοκετό;
Ο εμβολιασμός δεν είναι ασφαλής κατά την κύηση και εάν μια γυναίκα αντιληφθεί κύηση κατά το πρόγραμμα του εμβολιασμού πρέπει να τον διακόψει. Δεν χρειάζεται οποιαδήποτε παρέμβαση σε περίπτωση κύησης. Η επίπτωση της λοίμωξης κατά τη διάρκεια της κύησης κυμαίνεται μεταξύ 0,5 – 7%, καθιστώντας την μια από τις συχνότερες λοιμώξεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι επαγγελματίες υγείας. Ταυτόχρονα, η επίπτωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας κατά τη διάρκεια της κύησης ανέρχεται σε 9 έως 45 νέες περιπτώσεις ανά 100.000 κυήσεις, παρουσιάζοντας αυξητικές τάσεις τα τελευταία 40 χρόνια. Παρόλα αυτά, η πορεία της νόσου κατά τη διάρκεια της κύησης φαίνεται να είναι θετική, με τη συντριπτική πλειοψηφία των εγκύων που έχουν κυτταρικές αλλοιώσεις στο επίχρισμα κατά Παπανικολάου στο πρώτο τρίμηνο να παρουσιάζουν είτε ύφεση αυτών κατά την κύηση είτε μη πρόοδο σε υψηλότερου βαθμού αλλοιώσεις ή και μικροδιηθητικό – διηθητικό καρκίνο. Επιπροσθέτως, στην επίσης συντριπτική πλειοψηφία των εγκύων η υποχώρηση των κυτταρικών αλλοιώσεων μετά τον τοκετό είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.
Κατά την πρώτη επίσκεψη (1ο τρίμηνο): θα πρέπει να λάβει χώρα η επιμελής λήψη του ατομικού αναμνηστικού της εγκύου και ο έλεγχος του αποτελέσματος προηγούμενων τεστ – Παπανικολάου. Αν δεν υπάρχει προηγούμενο ή δεν έχει γίνει ποτέ λήψη τεστ Παπανικολάου ή ο έλεγχος έγινε σε διάστημα μεγαλύτερο του έτους πρέπει να γίνει λήψη τεστ Παπανικολάου. Εάν η ηλικία της εγκύου είναι μεγαλύτερη των 35 ετών χρειάζεται να γίνει co testing με HPV-DNA.
«Η HPV λοίμωξη δεν αποτελεί αιτία για πανικό. Είναι απαραίτητο να τονιστεί η σημασία της πρωτογενούς πρόληψης με τη χρήση των εμβολίων σε συνδυασμό με τη σωστή χρήση του ανδρικού προφυλακτικού για τη μεγαλύτερη δυνατή προφύλαξη από τον HPV».
